Architektura

Wznoszący się na wysokim wzgórzu barokowy kościół pw. Odnalezienia Krzyża Świętego stanowi centrum kompozycyjne i ideowe zespołu wchodzącego w skład Kalwarii. Jest on ściśle związany ze stacjami Drogi Krzyżowej, tworzy z nimi jednolitą całość. Wzgórze, na którym została wzniesiona świątynia, w topografii Kalwarii odpowiada Górze Golgoty, a trzy stacje Drogi Krzyżowej (31–33), nawiązujące do ukrzyżowania Jezusa, Jego śmierci i zdjęcia z krzyża, są wkomponowane w samym kościele. Stacje 31. i 33. znajdują się na zewnątrz, przy ścianach naw poprzecznych, a 32. – w środku świątyni, jest ona tożsama z Wielkim Ołtarzem.

Kościół został zbudowany na planie krzyża łacińskiego, ma typ bazyliki. Jego fasadę zdobią dwie zwężające się ku górze wieże o wysokości 77,5 m, zakończone hełmami o plastycznym kształcie. Statyczne formy architektoniczne podkreśla też polichromia. Główna fasada kościoła jest wyjątkowo pięknie zdobiona: wydłużone kształty, okna, nisze, pilastry rozczłonkowujące ściany tworzą pionowy rytm, podkreślając dążenie form wzwyż. Fasada jest zwrócona w stronę Drogi Krzyżowej, ku której prowadzą monumentalne, wysokie schody. Spoglądając z dołu, ze schodów, widać wyjątkowo piękną i wzniosłą architekturę świątyni, wyraźne stają się jej pionowe formy. Kościół w Kalwarii Wileńskiej jest cennym zabytkiem z epoki późnego baroku.